Sự nguy hại của chất béo chuyển hóa (trans fat)

 

1. Chất béo chuyển hóa (trans fat) là gì?

Trans fat (chất béo chuyển hóa) là loại chất béo được tạo ra chủ yếu do:

  • Hydro hóa một phần dầu thực vật để làm:

    • bền hơn (để được lâu, không bị ôi),

    • rắn hơn (giòn, xốp),

    • rẻ tiền cho công nghiệp thực phẩm.

Thường có trong:

  • Đồ chiên rán nhiều lần (đặc biệt dùng dầu rẻ, dầu cũ).

  • Margarine, shortening, bơ thực vật.

  • Bánh quy, bánh ngọt, bánh xốp, snack, fast food, một số loại mì ăn liền, đồ ăn nhanh công nghiệp.

Nhiều nước đã cấm hoặc hạn chế rất mạnh trans fat vì tác hại rõ ràng lên tim mạch và sức khỏe.

2. Các tác hại chính của trans fat

2.1. Tăng mạnh nguy cơ bệnh tim mạch & đột quỵ

Trans fat là một trong những loại chất béo hại nhất cho tim mạch vì nó:

  • Tăng LDL-C (cholesterol “xấu”)

  • Giảm HDL-C (cholesterol “tốt”)

  • Tăng triglyceride máu

  • Tăng tình trạng viêm mạn tính trong thành mạch máu

Hậu quả:

  • Đẩy nhanh quá trình xơ vữa động mạch (cứng, hẹp mạch máu)

  • Tăng nguy cơ:

    • Nhồi máu cơ tim

    • Đột quỵ

    • Bệnh mạch vành nói chung

Nhiều nghiên cứu cho thấy chỉ cần 1–2% tổng năng lượng hằng ngày từ trans fat (rất ít) cũng đã làm tăng nguy cơ tim mạch. Vì vậy, WHO khuyến nghị hạn chế đến mức gần như bằng 0.

2.2. Tăng nguy cơ tiểu đường type 2 và hội chứng chuyển hóa

Trans fat liên quan đến:

  • Giảm độ nhạy insulin (insulin resistance)

  • Tăng mỡ bụng, mỡ nội tạng

  • Tệ hơn các loại chất béo không bão hòa lành mạnh (dầu ôliu, dầu hạt, omega-3…)

Kết quả là:

  • Tăng nguy cơ tiền tiểu đường và tiểu đường type 2

  • Tăng nguy cơ hội chứng chuyển hóa:

    • Vòng eo to

    • Tăng huyết áp

    • Mỡ máu xấu

    • Đường huyết cao

2.3. Tăng viêm và nguy cơ nhiều bệnh mạn tính

Trans fat làm tăng các chất gây viêm trong cơ thể (inflammatory markers). Viêm mạn tính mức độ thấp liên quan đến:

  • Tim mạch

  • Đái tháo đường

  • Béo phì

  • Một số loại ung thư

  • Suy giảm nhận thức, sa sút trí tuệ (khi gián tiếp ảnh hưởng mạch máu não, chuyển hóa)

Nói đơn giản:

Trans fat giống như “đổ dầu vào lửa” cho các quá trình viêm và thoái hóa trong cơ thể.

2.4. Gây hại ngay cả ở lượng nhỏ và không cần thiết về mặt dinh dưỡng

Điểm rất quan trọng:

  • Trans fat không có bất kỳ vai trò thiết yếu nào cho cơ thể (không giống omega-3, omega-6 là “thiết yếu”).

  • Không có ngưỡng “an toàn” rõ rệt – nghĩa là càng ít càng tốt, lý tưởng là bằng 0.

Do đó, WHO và nhiều quốc gia:

  • Khuyến nghị loại bỏ trans fat công nghiệp khỏi chuỗi thực phẩm.

  • Một số nước đã cấm hoàn toàn hoặc giới hạn rất thấp.

3. Ở góc độ thực tế (nhất là tại Việt Nam), cần chú ý gì?

Trong bối cảnh Việt Nam:

  • Một số đồ chiên rán ngoài hàng (dùng dầu rẻ, chiên đi chiên lại) có thể chứa nhiều trans fat và các chất oxy hóa có hại.

  • Một số loại:

    • bánh xốp, bánh quy, snack, bắp rang bơ, mì ăn liền, bơ thực vật, kem béo công nghiệp
      thường từng chứa hoặc còn chứa trans fat, tùy nhà sản xuất và quy định.

Cách giảm trans fat:

  1. Hạn chế ăn đồ chiên rán, nhất là dầu chiên lại nhiều lần.

  2. Hạn chế đồ ăn vặt công nghiệp: bánh quy, bánh xốp, snack, khoai tây chiên, fast food.

  3. Ưu tiên:

    • Dầu thực vật lành mạnh (dầu ôliu, dầu mè, dầu hướng dương, dầu đậu nành) dùng lượng vừa phải.

    • Thực phẩm ít chế biến: cá, thịt nạc, trứng, đậu phụ, rau, quả, ngũ cốc nguyên hạt.

Nhận xét

Đăng nhận xét